Mithras Tapınağı (Mithraeum) Zerzevan Kalesi’nde Keşfedildi

Hristiyanlığın rakip gördüğü Mithras dinine ait bilinen son tapınak 2014 yılında başlatılan ve hali hazırda devam eden Zerzevan Kalesi kazılarında 2017 yılında tesadüfen keşfedildi. Kazılar Dicle Üniversitesi, Arkeoloji Bölüm Başkanlığı tarafından, Doç. Dr. Aytaç COŞKUN Başkanlığında devam ettirilmektedir.

Zerzevan Kalesi, Roma Dönemine ait ve dünyanın en iyi korunmuş sınır garnizonu. İlk olarak Milattan Önce 882 yılından itibaren iskan edilmiş ve 639 yılında İslam ordularının fethine kadar yaşam kesintisiz olarak sürdürülmüştür. Lejyon birliğinde en az bin asker sürekli buradaymış. 400’e yakın sivilin yaşadığı da düşünülmekte. Savaş anında bütün ovada tarımla uğraşan halk buraya sığınıyor ve nüfus on binleri geçiyor. Onun için yeraltına çok sayıda yapı inşa edilmiş.

 

 

 

 

 

 

 

Diyarbakır ilinin,Çınar ilçesi sınırlarında ve Diyarbakır-Mardin Karayolu üzerindeki sarp bir kayalık üzerinde yer alan Zerzevan Kalesi, Roma İmparatorluğu tarafından inşa edildi. İlk inşa tarihi Asur dönemi olan sınır garnizonu, askerlerin yanı sıra sivillere de ev sahipliği yaptı. Zerzevan Kalesi’nde 2014’te başlatılan arkeolojik kazı ve restorasyon çalışmalarının 4. yılında Mithras Tapınağı’nın keşfedilmesi, turistik açıdan kentte yepyeni bir dönemin başladığının habercisi oldu.

Mithra inancı, M.Ö. 5’inci yüzyılda İran’da doğdu. Pers kökenli Mithras (Mithra), evreni kontrol eden güneş tanrısı olarak biliniyor. Adaletin, ışığın, inancın ve savaşın da simgesi. Anlaşma ve dostluk kavramlarının da tanrısı olan Mithras,“aracılık eden” anlamına geliyor.

Mithras, Pagan Roma’da Güneş tanrısı. Evreni ve gezegenleri kontrol ediyor. M.Ö. 6. yüzyılda “yenilmez tanrı” olarak görülen Mithras önderliğindeki din, M.S. 2. ve 3. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nda yaygınlaşsa da M.S. 4. yüzyılda Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte yasaklanıyor. Hristiyanlığın kendisine rakip gördüğü bu dine mensup üyeler  (gizli tarikat olarak da biliniyor) daha sonra yer altında veya kutsal kabul edilen mağaralarda ibadetlerine tam bir gizlilik ile devam ediyor.

 

 

 

 

 

 

 

 

İbadetler, büyük bir gizlilik içinde yapılıyor. Dünya üzerinde ibadetlerin detayını açıklayan veya inanış ile ilgili yazılı belge yok. İnanış hakkında Arkeolojik bilgiler baz alınıyor. İlginç bir detay olarak, Mithrasçıların hemen hepsinin astronom olduğunu görüyoruz. Ayin esnasında yapılan Kurban ritüeline kadar tüm izleri Zerzevan Kalesi içinde keşfedilen tapınakta görmek mümkün. Tapınağın duvarlarında Fresk izleri görülmekte. Mithras’ın 7 aşamasını gösterir simgeler var, her bir sembol,  Merkür’den Satürn’e bir gezegeni sembolize etmekte.

Kimilerine göre ise İlluminati gibi gizli örgütler burada doğmuştur. Tarihte Roma egemenliğindeki topraklarda özellikle askerler ve aristokratlar arasında yaygınlaşan Mithras dinine giriş ise kolay değil. Törenler, mağara ve tapınaklarda gizli şekilde yapılmakta, kadınlar ise bu dine kabul edilmemektedir. Mithras dinine katılmak isteyenlerin, 7 hafta sürecek 12 eziyetten geçmesi gerektiği bilinmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Surlarla çevrelenmiş yerleşimdeki kamu yapılarının bulunduğu güney alanda, gözetleme ve savunma kulesi (güney kule), kilise, yönetim binası, cephanelik (arsenal), kaya sunağı gibi mimari kalıntılar yer almaktadır. Kuzeyinde ise cadde-sokaklar ve konutlar takip edilebilmektedir. Konutların bulunduğu alanda aynı zamanda su sarnıçları, yeraltı kilisesi, yeraltı sığınağı, Mithraeum, henüz işlevi belirlenemeyen birçok yapı da tespit edilmiştir. Surların dışında ise yerleşime su sağlayan kanallar, sunu çanakları ve taş ocakları vardır. Nekropol alanında ise kaya mezarları ve tonozlu mezarlar bulunmaktadır.

Zerzevan Kalesi askeri yerleşimi, yer altı ve yerüstü yapıları ile dünyanın en iyi korunmuş Roma garnizonlarındandır ve insanlığın kültürel gelişimini oluşturan farklı kültürel-inanç evrelerine ait izleri bir arada taşımaktadır. Pagan ve Hıristiyan Roma’ya ait mimari yapılar döneminin bütün özelliklerini ve teknolojik gelişmelerini yansıtmaktadır. Günümüze kadar Roma’nın doğu sınırında bulunan tek Mithras Tapınağı burada yer almaktadır. Bu niteliklerinden dolayı “Zerzevan Kalesi ve Mithraeum” olarak (iii), (iv) ve (vi). kriterler kapsamında Dünya Miras Geçici Listesi’ne dahil edilmiştir.